રાષ્ટ્રીય ગણિત દિવસ 2025: રામાનુજનની જન્મજયંતિએ ઉજવાતો જ્ઞાનનો ઉત્સવ

ભારતમાં દર વર્ષે 22 ડિસેમ્બરે રાષ્ટ્રીય ગણિત દિવસ ઉજવવામાં આવે છે, જે દેશના મહાન ગણિતજ્ઞ શ્રીનિવાસ રામાનુજનની જન્મજયંતિ તરીકે મનાવવામાં આવે છે.

રાષ્ટ્રીય ગણિત દિવસની શરૂઆત સત્તાવાર રીતે વર્ષ 2011માં કરવામાં આવી હતી, જ્યારે ભારત સરકારે રામાનુજનના અતુલનીય ગાણિતિક યોગદાનને સન્માન આપવા માટે આ દિવસને રાષ્ટ્રીય સ્તરે ઉજવવાનો નિર્ણય લીધો હતો. તેનો મુખ્ય હેતુ માત્ર એક મહાન વૈજ્ઞાનિકને શ્રદ્ધાંજલિ આપવાનો નથી, પરંતુ વિદ્યાર્થીઓ અને યુવાનોમાં ગણિત પ્રત્યે રુચિ વિકસાવવી અને સમાજમાં ગણિતના મહત્વને ઉજાગર કરવાનું પણ છે. આ દિવસ નિમિત્તે દેશભરની શાળાઓ, કોલેજો, યુનિવર્સિટીઓ અને સંશોધન સંસ્થાઓમાં સેમિનાર, વર્કશોપ, ગાણિતિક સ્પર્ધાઓ અને વિશેષ વ્યાખ્યાનનું આયોજન કરવામાં આવે છે.

ભારત સરકારે ડિસેમ્બર 2011માં 22 ડિસેમ્બરને રાષ્ટ્રીય ગણિત દિવસ તરીકે જાહેર કર્યા બાદ વર્ષ 2012ને સમગ્ર દેશમાં “રાષ્ટ્રીય ગણિત વર્ષ” તરીકે ઉજવ્યું હતું. આ પહેલનો ઉદ્દેશ ગણિત શિક્ષણ અને સંશોધનને નવી દિશા આપવાનો અને દેશભરમાં ગણિતીય વિચારસરણીને મજબૂત બનાવવાનો હતો. શ્રીનિવાસ રામાનુજન એવા ગણિતજ્ઞ હતા જેમની શોધો તેમના સમય કરતાં ઘણી આગળ હતી. 22 ડિસેમ્બરે જન્મેલા રામાનુજને એવી ગાણિતિક સમસ્યાઓના ઉકેલો આપ્યા હતા, જેને તે સમયના વિદ્વાનો અશક્ય માનતા હતા. તેમની પ્રતિભા અને આંતરદૃષ્ટિએ વિશ્વભરના ગણિતજ્ઞોને આશ્ચર્યમાં મુકી દીધા હતા.

રાષ્ટ્રીય ગણિત દિવસનો હેતુ માત્ર રામાનુજનને યાદ કરવાનો નથી, પરંતુ વિદ્યાર્થીઓને આ સમજ આપવાનો છે કે ગણિત વિજ્ઞાન, ટેકનોલોજી, ઇનોવેશન અને રોજિંદા જીવનનો અભિન્ન ભાગ છે. ડિજિટલ યુગમાં ડેટા એનાલિસિસ, આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ, અંતરિક્ષ સંશોધન અને અર્થતંત્ર—all ક્ષેત્રોમાં ગણિત આધારસ્તંભરૂપે કાર્ય કરે છે. આ દિવસે આયોજિત પ્રવૃત્તિઓ દ્વારા વિદ્યાર્થીઓને તર્કશક્તિ, સમસ્યા ઉકેલવાની ક્ષમતા અને વૈજ્ઞાનિક દૃષ્ટિકોણ વિકસાવવા પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવે છે.

ભારતની ગાણિતિક પરંપરા હજારો વર્ષ જૂની અને અત્યંત સમૃદ્ધ રહી છે. પ્રેસ ઇન્ફોર્મેશન બ્યુરો (PIB) મુજબ ભારતમાં ગણિતનો વિકાસ ઈ.સ. પૂર્વે 1200થી 1800 વચ્ચે શરૂ થયો હતો. ભારતે વિશ્વને દશાંશ નંબર સિસ્ટમ, શૂન્ય અને નકારાત્મક સંખ્યાઓ જેવી ક્રાંતિકારી ગાણિતિક વિભાવનાઓ આપી છે. ચોથીથી સોળમી સદી વચ્ચેના ભારતના સુવર્ણ ગણિતકાળમાં આર્યભટ્ટ, વરાહમિહિર, બ્રહ્મગુપ્ત અને ભાસ્કરાચાર્ય દ્વિતીય જેવા મહાન વિદ્વાનોએ ગણિતને વૈશ્વિક સ્તરે નવી ઊંચાઈઓ પર પહોંચાડ્યું હતું.

શ્રીનિવાસ રામાનુજનનું યોગદાન આ પરંપરાનો ગૌરવશાળી અધ્યાય છે. ઔપચારિક શિક્ષણના અભાવ છતાં, તેમણે ગાણિતિક વિશ્લેષણ, સંખ્યા સિદ્ધાંત, અનંત શ્રેણી અને સતત અપૂર્ણાંક જેવા ક્ષેત્રોમાં ક્રાંતિકારી કાર્ય કર્યું. તેમના લગભગ 3,900 ગાણિતિક સૂત્રો અને પરિણામો આજે પણ આધુનિક સંશોધન માટે આધારરૂપ છે. રામાનુજનની વિચારસરણી અને ગાણિતિક દૃષ્ટિએ 20મી અને 21મી સદીના ગણિત પર ઊંડો પ્રભાવ પાડ્યો છે અને આજે પણ લાખો યુવાનોને ગણિત અને વિજ્ઞાનના ક્ષેત્રમાં આગળ વધવા માટે પ્રેરણા આપે છે.

આ રીતે રાષ્ટ્રીય ગણિત દિવસ માત્ર એક સ્મરણ દિવસ નથી, પરંતુ ભારતના વૈજ્ઞાનિક વારસાને ઉજવવાનો, નવી પેઢીને વિચારશીલ બનાવવાનો અને ભવિષ્યના ઇનોવેશન માટે મજબૂત પાયો રચવાનો એક મહત્વપૂર્ણ અવસર છે.