ભારતમાં 16 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના બાળકો માટે સોશિયલ મીડિયા પ્રતિબંધ પર વિચાર

મદ્રાસ હાઈકોર્ટે કેન્દ્ર સરકારને મહત્વપૂર્ણ અને સંવેદનશીલ મુદ્દે ગંભીર વિચાર કરવાની સૂચના આપી છે.

કોર્ટે કહ્યું છે કે ઓસ્ટ્રેલિયાની જેમ ભારતમાં પણ 16 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના બાળકો માટે સોશિયલ મીડિયા પર પ્રતિબંધ મૂકવા અંગે વિચાર કરવો જોઈએ. મદુરાઈ બેન્ચની ડિવિઝન બેન્ચના જસ્ટિસ જી. જયરામન અને જસ્ટિસ કે. કે. રામકૃષ્ણને આ ટિપ્પણી સગીરોને ઓનલાઈન પોર્નોગ્રાફિક અને અશ્લીલ સામગ્રી સરળતાથી મળી જવાના મુદ્દે દાખલ થયેલી જનહિત અરજીની સુનાવણી દરમિયાન કરી હતી. કોર્ટે આ બાબતને ગંભીર સામાજિક ચિંતા ગણાવીને કહ્યું કે બાળકોના માનસિક અને નૈતિક વિકાસ પર આ પ્રકારની સામગ્રીનો ગંભીર પ્રભાવ પડી શકે છે.

કોર્ટે સ્પષ્ટ રીતે જણાવ્યું કે હાલની ડિજિટલ દુનિયામાં બાળકો બહુ નાની ઉંમરે જ સ્માર્ટફોન અને ઈન્ટરનેટનો ઉપયોગ કરવા લાગે છે, પરંતુ તેમની સુરક્ષા માટે પૂરતી વ્યવસ્થા ઉપલબ્ધ નથી. ખાસ કરીને સોશિયલ મીડિયા અને અશ્લીલ વેબસાઇટ્સ સુધી સરળ પહોંચ હોવાને કારણે બાળકો જોખમમાં મુકાઈ રહ્યા છે. આ સ્થિતિને ધ્યાનમાં રાખીને, કોર્ટે ઇન્ટરનેટ સર્વિસ પ્રોવાઇડર્સ (ISP) પર વધુ કડક નિયમો લાદવાની જરૂરિયાત દર્શાવી. કોર્ટે કહ્યું કે ISPને ફરજિયાતપણે પેરેન્ટલ કંટ્રોલ અથવા પેરેન્ટલ વિન્ડો જેવી સુવિધાઓ આપવાની ફરજ પાડવી જોઈએ, જેથી માતા-પિતા તેમના બાળકોની ઓનલાઈન પ્રવૃત્તિઓ પર નજર રાખી શકે અને અનિચ્છનીય કન્ટેન્ટથી તેમને બચાવી શકે.

આ મામલામાં જે જનહિત અરજી કરવામાં આવી હતી તેમાં દલીલ કરવામાં આવી હતી કે બાળકોને ઇન્ટરનેટ પર પોર્નોગ્રાફિક અને અશ્લીલ કન્ટેન્ટ ખૂબ જ સરળતાથી મળી જાય છે અને તેને રોકવા માટે કોઈ અસરકારક વ્યવસ્થા નથી. અરજીમાં રાષ્ટ્રીય બાળ અધિકાર સંરક્ષણ આયોગ (NCPCR), તમિલનાડુ રાજ્ય બાળ અધિકાર આયોગ તથા ઇન્ટરનેટ સર્વિસ પ્રોવાઇડર્સને નિર્દેશ આપવા માંગ કરવામાં આવી હતી કે તેઓ પેરેન્ટલ કંટ્રોલ સિસ્ટમ અમલમાં મૂકે અને શાળાઓ તથા સમાજ સ્તરે મોટા પાયે જાગૃતિ અભિયાન ચલાવે.

કોર્ટે જણાવ્યું કે જ્યાં સુધી આ મુદ્દે નવો અને સ્પષ્ટ કાયદો બનાવવામાં ન આવે, ત્યાં સુધી સરકાર, બાળ અધિકાર આયોગો અને અન્ય સંબંધિત સંસ્થાઓએ જાગૃતિ અભિયાન તેજ કરવું જોઈએ. બાળકો અને તેમના માતા-પિતાને સુરક્ષિત ઈન્ટરનેટ ઉપયોગ વિશે સરળ અને સમજાય તેવી ભાષામાં માર્ગદર્શન આપવું જરૂરી છે. શાળાઓ, પ્રિન્ટ મીડિયા, ઇલેક્ટ્રોનિક મીડિયા અને સોશિયલ મીડિયા મારફતે સુરક્ષિત ડિજિટલ વર્તણૂક અંગે માહિતી પહોંચાડવાની જરૂરિયાત પર પણ કોર્ટે ભાર મૂક્યો.

કોર્ટે ઓસ્ટ્રેલિયાના મોડેલનો ઉલ્લેખ કરતા જણાવ્યું કે ત્યાં નવેમ્બર 2024માં ‘ઓનલાઈન સેફ્ટી અમેન્ડમેન્ટ બિલ’ પસાર કરવામાં આવ્યું છે, જેના આધારે 9 ડિસેમ્બરથી 16 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના બાળકો માટે સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ્સ પર એકાઉન્ટ બનાવવાનું પ્રતિબંધિત કરવામાં આવ્યું છે. ઓસ્ટ્રેલિયા આ પ્રકારનો કડક નિર્ણય લેનાર વિશ્વનો પહેલો દેશ છે. આ કાયદા હેઠળ TikTok, X (ટ્વિટર), ફેસબુક, ઇન્સ્ટાગ્રામ, સ્નેપચેટ અને યુટ્યુબ જેવી મોટી સોશિયલ મીડિયા કંપનીઓને સગીરોના એકાઉન્ટ દૂર કરવાની અને ઉંમરની કડક તપાસ કરવાની જવાબદારી સોંપવામાં આવી છે.

ઓસ્ટ્રેલિયામાં પણ આ કાયદાને લઈને અભિવ્યક્તિની સ્વતંત્રતા, ડિજિટલ અધિકારો અને બાળકોના શિક્ષણ પર તેની અસર અંગે ચર્ચા ચાલી રહી છે. છતાં, મદ્રાસ હાઈકોર્ટનું માનવું છે કે બાળકોની સુરક્ષા સર્વોચ્ચ પ્રાથમિકતા હોવી જોઈએ અને ભારતે પણ આ દિશામાં નક્કર પગલાં લેવા જોઈએ. કોર્ટે આપેલું આ સૂચન ભવિષ્યમાં દેશમાં ડિજિટલ સુરક્ષા અને બાળ અધિકારો અંગે મહત્વપૂર્ણ નીતિગત ચર્ચાનો આધાર બની શકે છે.