સ્ટેનફોર્ડ રિપોર્ટની ચેતવણી: સ્વચ્છ હવા માટે ભારતને લાગી શકે 188 વર્ષ

ભારતની રાજધાની દિલ્હી સહિત દેશના અનેક શહેરોમાં પ્રદૂષણનું સ્તર ચિંતાજનક રીતે વધી રહ્યું છે.

આ વચ્ચે સ્ટેનફોર્ડ યુનિવર્સિટીના પર્યાવરણ નિષ્ણાતોએ તૈયાર કરેલા એક વૈશ્વિક રિપોર્ટમાં ચોંકાવનારી ચેતવણી આપવામાં આવી છે. રિપોર્ટ મુજબ, જો ભારત વર્તમાન ગતિએ જ સ્વચ્છ ઊર્જા અને હવા પ્રદૂષણ ઘટાડવાના પગલાં લેતું રહેશે, તો સંપૂર્ણ સ્વચ્છ હવા અને 100 ટકા સ્વચ્છ ઊર્જા તરફ પહોંચવામાં તેને અંદાજે 188 વર્ષ લાગી શકે છે. આ તુલનામાં ચીન આ જ લક્ષ્ય માત્ર 25 વર્ષમાં પ્રાપ્ત કરી શકે તેમ હોવાનું સંશોધકોનું માનવું છે.

સ્ટેનફોર્ડ યુનિવર્સિટીના કેલિફોર્નિયામાં સ્થિત સંશોધન કેન્દ્રના વૈજ્ઞાનિકોએ વિશ્વના લગભગ 150 દેશોની ઊર્જા વ્યવસ્થા, કાર્બન ઉત્સર્જન અને હવા પ્રદૂષણની સ્થિતિનું વિશ્લેષણ કર્યું છે. આ અભ્યાસ દર્શાવે છે કે ભારતે છેલ્લા વર્ષોમાં રિન્યુએબલ એનર્જી, ઇલેક્ટ્રિક વાહનો અને ઉત્સર્જન ઘટાડવા માટે કેટલાક મહત્વના પ્રયાસો કર્યા હોવા છતાં તેની ગતિ હજુ પણ ખૂબ ધીમી છે. જો આ જ ગતિ ચાલુ રહી, તો ભારતને પોતાની ઊર્જા પ્રણાલીમાંથી હવા પ્રદૂષણ અને કાર્બન ઉત્સર્જન સંપૂર્ણપણે ખતમ કરવામાં લગભગ બે સદી જેટલો સમય લાગી શકે છે.

રિપોર્ટમાં ચીનનું ઉદાહરણ ખાસ નોંધપાત્ર છે. વિશ્વના સૌથી મોટા ઉત્પાદન કેન્દ્રોમાંનું એક હોવા છતાં, ચીને છેલ્લા દાયકાઓમાં પ્રદૂષણ નિયંત્રણ માટે કડક નીતિઓ અમલમાં મૂકી છે. કોલસા આધારિત ઊર્જા પર નિર્ભરતા ઘટાડવી, મોટા પાયે સોલાર અને પવન ઊર્જામાં રોકાણ, તેમજ ઉદ્યોગો માટે કડક ઉત્સર્જન ધોરણો—આ તમામ પગલાંઓના કારણે ચીન સ્વચ્છ હવાની દિશામાં ઝડપથી આગળ વધી રહ્યું છે. પરિણામે, સ્ટડી અનુસાર, ચીન માત્ર 25 વર્ષમાં આ લક્ષ્ય હાંસલ કરી શકે છે.

સ્ટેનફોર્ડના અભ્યાસમાં અમેરિકા અંગે પણ અંદાજ મૂકવામાં આવ્યો છે, જેમાં જણાવાયું છે કે અમેરિકા 2128 સુધીમાં સંપૂર્ણ સ્વચ્છ ઊર્જા અને પ્રદૂષણમુક્ત હવાની દિશામાં પહોંચી શકે છે. આ આંકડાઓ દર્શાવે છે કે વિકસિત અને વિકાસશીલ દેશો વચ્ચે નીતિ, અમલ અને રાજકીય પ્રતિબદ્ધતાનો મોટો ફરક છે.

આ રિપોર્ટ એવા સમયે સામે આવ્યો છે જ્યારે દિલ્હી, મુંબઈ, કોલકાતા સહિત અનેક ભારતીય શહેરો ગંભીર વાયુ પ્રદૂષણનો સામનો કરી રહ્યા છે. સ્વચ્છ હવા માટે નાગરિકોને રોજિંદી જિંદગીમાં સંઘર્ષ કરવો પડી રહ્યો છે. વર્લ્ડ એર ક્વોલિટી રિપોર્ટ 2023 મુજબ વિશ્વના 100 સૌથી પ્રદૂષિત શહેરોમાંથી 83 શહેરો ભારતમાં છે. અગાઉના આંકડાઓ દર્શાવે છે કે માત્ર 2022માં જ માનવસર્જિત વાયુ પ્રદૂષણને કારણે ભારતમાં અંદાજે 17 લાખ લોકોના મોત થયા હતા.

સ્ટેનફોર્ડ યુનિવર્સિટીના આ ચેતવણીરૂપ રિપોર્ટથી એક વાત સ્પષ્ટ થાય છે—જો ભારતે પોતાની નીતિઓમાં વધુ ઝડપ, કડક અમલ અને મોટા પાયે સ્વચ્છ ઊર્જામાં રોકાણ નહીં કરે, તો સ્વચ્છ હવા માત્ર ભવિષ્યનું સ્વપ્ન બની રહેશે. હવે પ્રશ્ન એ છે કે ભારત આ ચેતવણીને ગંભીરતાથી લઈને તાત્કાલિક અને અસરકારક પગલાં ભરે છે કે પછી આવનારી પેઢીઓને પ્રદૂષણની વારસાગત સમસ્યા સોંપી દે છે.