AIની દોડમાં વધતી અસમાનતા: વૈશ્વિક સમાનતા માટે તાત્કાલિક સાવચેતીની જરૂર

આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ એ વિશ્વમાં વિકાસના નવા દ્વાર ખોલી રહ્યું છે, પણ સાથે-સાથે સામાજિક અને આર્થિક અસમાનતા ઊંડી કરવાની ચિંતા પણ વધી રહી છે.

યુનાઇટેડ નેશન્સ ડેવલપમેન્ટ પ્રોગ્રામના તાજેતરના અહેવાલમાં સ્પષ્ટ ચેતવણી આપવામાં આવી છે કે જો તાત્કાલિક પગલા લેવામાં નહીં આવે તો એઆઈનો લાભ મુખ્યત્વે સમૃદ્ધ દેશો સુધી સિમિત રહી શકે છે અને ગરીબ રાષ્ટ્રો તેના દુષ્પ્રભાવનો મોટો ભાગ ભોગવી શકે છે. અહેવાલની મતે આ સ્થિતિ ઔદ્યોગિક ક્રાંતિ દરમિયાન સર્જાયેલા “ગ્રેટ ડાયવર્ઝન” જેવી જ ખતરનાક બની શકે છે, જેમાં ટેકનોલોજીના લાભો વિકસિત દેશોએ ઝડપથી આંચકી લીધા હતા, જ્યારે વિકાસશીલ રાષ્ટ્રો પાછળ રહી ગયા હતા.

એઆઈના આગમનથી ઉદ્યોગો, કૃષિ, આરોગ્ય અને કટોકટી વ્યવસ્થાપન જેવા ક્ષેત્રોમાં મોટા પરિવર્તનો આવી શકે છે. પરંતુ પૂરતી કુશળતા, માળખું અને તાલીમના અભાવ ધરાવતા કામદારો માટે બેરોજગારીનું જોખમ ઝડપથી વધી શકે છે. અહેવાલ માનવીય પરિબળ પર ભાર મૂકે છે—ખાસ કરીને તે સમુદાયો પર, જેઓ પહેલાથી જ શિક્ષણ, વીજળી અને ઈન્ટરનેટ જેવા મૂળભૂત સ્રોતોથી વંચિત છે. ડિજિટલ આધાર ઓછું હોય તેવા જૂથો ડેટા આધારિત નવી અર્થવ્યવસ્થામાં “અદૃશ્ય” બની જવાની શક્યતા છે, જે અસમાનતાને વધુ ઊંડું કરશે.

એઆઈના સકારાત્મક પ્રભાવોને અવગણી શકાતાં નથી—ઉત્પાદકતા વધારવી, નવી ઈનોવેશનને પ્રોત્સાહન આપવું અને આરોગ્ય તથા ખેતી જેવા ક્ષેત્રોમાં સુધારો લાવવો તેની મુખ્ય તાકાત છે. પરંતુ વૃદ્ધિ પામતી એઆઈ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર સાથે વીજળી અને પાણીની ભારે માગ ઊભી થાય છે, જે ફરીથી કાર્બન ઉત્સર્જન અને આરોગ્ય જોખમોને પ્રચંડ બનાવે છે. ગોપનીયતા ભંગ, સાયબર જોખમ અને ડીપફેક જેવી ગેરમાહિતીના ખતરાઓ પણ સમાજને નવા પ્રકારની પડકારભરી પરિસ્થિતિમાં મૂકી રહ્યા છે.

એશિયામાં ટેકનોલોજીની અસમાનતા ખાસ સ્પષ્ટ જોવા મળે છે. ચીન અને જાપાન જેવા દેશો એઆઈ અપનાવવામાં આગળ છે, જ્યારે અફઘાનિસ્તાન અને મ્યાનમાર જેવી રાષ્ટ્રોમાં આધુનિક ટેકનોલોજી માટે જરૂરી માળખું અને નિષ્ણાતોની ઉણપ છે. આ વધતી “ડિજિટલ ખાઈ” લાખો લોકોને વૈશ્વિક અર્થવ્યવસ્થાની મુખ્ય પ્રવાહથી દૂર ધકેલી શકે છે, જેના કારણે તેમની પ્રગતિ અને રોજગારની તકો ગંભીર રીતે સીમિત થઈ શકે છે.

અહેવાલમાં તાત્કાલિક ભલામણ કરવામાં આવી છે કે તમામ રાષ્ટ્રો ડિજિટલ માળખા, વ્યાવસાયિક તાલીમ, શિક્ષણ, ન્યાયી સ્પર્ધા અને પારદર્શિતાપૂર્વક એઆઈ અમલીકરણ માટે જરૂરી નિયમોમાં રોકાણ વધારશે. એઆઈને વીજળી, માર્ગ અને શિક્ષણ જેવી મૂળભૂત જરૂરિયાતોમાં ગણવાની સલાહ આપવામાં આવી છે, કારણ કે ભવિષ્યમાં વૈશ્વિક સમાનતાને જાળવવામાં તેની ભૂમિકા મહત્વપૂર્ણ બની રહેશે. અંતે હેતુ સ્પષ્ટ છે—એઆઈનો વિકાસ સૌના હિતમાં હોવો જોઈએ, નહી કે માત્ર અમીર રાષ્ટ્રોની પ્રગતિને પ્રોત્સાહન આપતો.