ભારતના પ્રખ્યાત સૂર્ય મંદિરો: જાણો તેમના છુપાયેલા રહસ્ય અને ઇતિહાસ

ભારત એ એવો દેશ છે જ્યાં આસ્થા અને કલા એકબીજા સાથે ગહેરાઈથી જોડાયેલા છે. અહીં અનેક પ્રાચીન મંદિરો છે, જેમાંથી કેટલીક શૃંગારીક રીતે સૂર્ય દેવતાને અર્પિત છે.

હિંદુ ધર્મમાં સૂર્ય દેવને જીવન, પ્રકાશ અને ઊર્જાનું સ્ત્રોત માનવામાં આવે છે, તેથી પ્રાચીનકાલથી સૂર્યની પૂજા એક મહત્વપૂર્ણ પરંપરા રહી છે.

આજે ભારતના સૂર્ય મંદિરો માત્ર પૂજાની સ્થલ નહિ, પરંતુ તેમાં સંસ્કૃતિ, કળા, વિજ્ઞાન અને એજ્યુકેશનના અનોખા સંગ્રહ જોવા મળે છે. આ મંદિરો એવા સંકલન છે જ્યાં પ્રાચીન વિજ્ઞાન, પ્રકૃતિ અને વિવિધ રચનાઓની મલિકત છે. આવા ઘણા મંદિરો આજે પણ સલામત છે, જ્યારે કેટલાક ખંડિત થઈ ગયા છે, પરંતુ તેમનો આકર્ષણ અને મહત્વ હજી પણ અમૂલ્ય છે.

આજે આપણે ભારતના મુખ્ય સૂર્ય મંદિરોના ઇતિહાસ અને રહસ્ય વિશે જાણવા જઈએ છીએ:

1. કોણાર્ક સૂર્ય મંદિર, ઓડિશા

ઓડિશાના પ્યુરી જિલ્લામાં આવેલું કોણાર્ક સૂર્ય મંદિર માત્ર ભારત નહીં, દુનિયાભરમા પ્રસિદ્ધ છે. આ મંદિર 13મી સદીમાં રાજા નરસિંહ દેવે બનાવાયું હતું. આ મંદિર સૂર્ય દેવના રથના આકૃતિમાં બનાવવામાં આવ્યું છે, જેમાં 12 મોટા ચકરા અને 7 ઘોડા છે. મંદિરના દીવાલો અને ખંભાઓ પર કરી ગઈ નકશીદારી એ વાતને સાબિત કરે છે કે તેમાં જીવનનો દૃશ્ય સ્ફુરિત થાય છે.

આ મંદિર આજે પણ સમગ્ર વિશ્વમાં એક ભવ્ય સ્થાપત્યનું ઉદાહરણ છે અને UNESCO ના વિશ્વ ધરોહરની યાદીમાં સમાવિષ્ટ છે. અહીંની રચના એવી રીતે કરવામાં આવી હતી કે સૂર્યની પ્રથમ કિરણ સીધી ભગવાનના ગર્ભગૃહમાં પહોંચી જતી હતી.

2. મોઢેરા સૂર્ય મંદિર, ગુજરાત

ગુજરાતના પાટણ જિલ્લામાં આવેલું મોઢેરા સૂર્ય મંદિર 11મી સદીમાં રાજા ભીમદેવ I દ્વારા બનાવાયું હતું. આ મંદિરની રચના એક દ્રષ્ટિથી ખૂબ જ ખાસ છે. અહીં દર વર્ષે બે વખત સૂર્યની કિરણ સીધી ભગવાનના મૂર્તિ પર પાડતી છે.

મંદિરના પ્રાંગણમાં ત્રણ મુખ્ય વિભાગ છે: ગર્ભગૃહ, સભા મંડપ અને સૂર્ય કુંડ. આ કુંડના આસપાસ 108 નાના મંદિર છે. મંદિરમાં બધી જ દિવ્ય મૂર્તિઓની નકશીદારી છે, જે નકશીદારીના સંકલનને આધારે લોકોના જીવન, પૌરાણિક દ્રષ્ટિ અને અનુસંધાનોને દર્શાવે છે.

3. માર્ટંડ સૂર્ય મંદિર, જમ્મુ-કશ્મીર

કશ્મીરના અનંતનાગ જિલ્લામાં આવેલુંMartand સૂર્ય મંદિર 8મી સદીમાં રાજા લલિતાદિત્ય દ્વારા બનાવાયું હતું. આ મંદિર કશ્મીરની પ્રાચીન સ્થાપત્ય કળાનું અદ્ભુત ઉદાહરણ છે. આ મંદિર આજકાલ ખંડિત છે, પરંતુ ત્યાંના મોટા પત્તરનાં ખંભો, અદભુત મીનાર અને મજબૂત દિવાલો તેની ગૌરવમય ભૂતકાળની કહાની કહે છે.

4. કટારમલ સૂર્ય મંદિર, ઉત્તરાખંડ

ઉત્તરાખંડના અલ્મોડા જિલ્લામા સ્થિત કટારમલ સૂર્ય મંદિર 9મી સદીમાં કત્યૂરી રાજાએ બનાવેલું હતું. આ મંદિર આશરે 2,116 મીટર ઉંચાઈ પર છે, અને તેની મુસાફરી એડવેન્ચરથી પરિપૂર્ણ છે.

5. સૂર્ય મંદિર, ગ્વાલિયર

ગ્વાલિયર શહેરમાં આવેલું સૂર્ય મંદિર 1988માં ગ્વાલિયરના ઉદ્યોગપતિ ગોપાલદાસ નીરજ દ્વારા બનાવાયું હતું. આ મંદિરોને ઓડિશાના કોણાર્ક મંદિરની રચના થી પ્રેરણા મળી છે.

આ તમામ સૂર્ય મંદિરો માત્ર ધાર્મિક મહત્ત્વના નથી, પરંતુ તેઓ ભારતીય કલાને, ઇતિહાસને અને વૈજ્ઞાનિક દૃષ્ટિથી અમુલ્ય છે.