ઢાકામાં ફરી તણાવ: ભારતીય હાઈકમિશન તરફ કૂચ, ભારત–બાંગ્લાદેશ સંબંધો પર સંકટના વાદળ

બાંગ્લાદેશની રાજધાની ઢાકામાં એકવાર ફરી રાજકીય અને કૂટનીતિક તણાવની સ્થિતિ ઊભી થઈ છે.

બુધવારે ‘જુલાઈ યુનિટી’ના બેનર હેઠળ સેંકડો પ્રદર્શનકારીઓ ભારતીય હાઈકમિશન તરફ કૂચ કરી રહ્યા હતા, પરંતુ પોલીસે તેમને અધવચ્ચે જ રોકી દીધા હતા. આ પ્રદર્શન દરમિયાન ભારત વિરોધી ઉગ્ર નારાબાજી કરવામાં આવી હતી અને પદભ્રષ્ટ વડાપ્રધાન શેખ હસીનાના પ્રત્યાર્પણની ખુલ્લેઆમ માંગ ઉઠાવવામાં આવી હતી. ઘટનાને કારણે ઢાકામાં સુરક્ષા વ્યવસ્થાઓ વધુ કડક કરવામાં આવી છે અને રાજદ્વારી વિસ્તારોમાં ચિંતા વધી છે.

પ્રદર્શનકારીઓએ આરોપ લગાવ્યો હતો કે ભારત સમર્થિત રાજકીય પક્ષો અને મીડિયા સંગઠનો બાંગ્લાદેશ વિરુદ્ધ સુનિયોજિત કાવતરું ઘડી રહ્યા છે. તેમનું કહેવું હતું કે ભારત ગયેલા શેખ હસીના સહિતના નેતાઓને તાત્કાલિક બાંગ્લાદેશને સોંપવામાં આવે. પરિસ્થિતિ વણસી ન જાય તે માટે પોલીસે રાજદ્વારી વિસ્તારની સુરક્ષાને ધ્યાનમાં રાખીને રામપુરા બ્રિજ પાસે બેરિકેડ્સ ગોઠવી પ્રદર્શનકારીઓને આગળ વધતા અટકાવી દીધા હતા. પોલીસના જણાવ્યા અનુસાર, કોઈ અનિચ્છનીય ઘટના ન બને તે માટે આ પગલું લેવું પડ્યું.

આ ઘટનાના થોડા કલાકો અગાઉ જ નવી દિલ્હીમાં ભારતના વિદેશ મંત્રાલયે બાંગ્લાદેશના હાઈકમિશનર રિયાઝ હમીદુલ્લાને તેડાવ્યા હતા. ભારતે ઢાકા સ્થિત પોતાના હાઈકમિશનની સુરક્ષા અંગે ગંભીર ચિંતા વ્યક્ત કરી હતી અને સ્પષ્ટ કર્યું હતું કે બાંગ્લાદેશની વચગાળાની સરકારની જવાબદારી છે કે તે આંતરરાષ્ટ્રીય નિયમો મુજબ તમામ રાજદ્વારી મિશનોની સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરે. ઉલ્લેખનીય છે કે સુરક્ષા કારણોસર ઢાકામાં ભારતીય વિઝા સેન્ટર (IVAC)ને પણ તાત્કાલિક બંધ રાખવાની ફરજ પડી હતી, જે બંને દેશોના સંબંધોમાં વધતા તણાવનો સંકેત આપે છે.

આ બધાની વચ્ચે બાંગ્લાદેશમાં આવનારી સંસદીય ચૂંટણીને લઈને પણ રાજકીય ગરમાવો વધી રહ્યો છે. દેશમાં 12 ફેબ્રુઆરીએ ચૂંટણી યોજાવાની છે. ભારતે આ ચૂંટણી મુક્ત અને નિષ્પક્ષ રીતે યોજાય તેવી અપેક્ષા વ્યક્ત કરી છે, પરંતુ બાંગ્લાદેશની વચગાળાની સરકારના વિદેશી બાબતોના સલાહકાર એમ. તૌહીદ હુસૈને આ અંગે કડક પ્રતિક્રિયા આપી છે. તેમણે સ્પષ્ટ શબ્દોમાં કહ્યું કે, ચૂંટણી કેવી રીતે કરાવવી તે બાબતે બાંગ્લાદેશને પાડોશી દેશોની સલાહની જરૂર નથી. તેમણે આક્ષેપ પણ કર્યો કે શેખ હસીનાના કાર્યકાળ દરમિયાન જ્યારે કથિત રીતે અયોગ્ય ચૂંટણી થતી હતી ત્યારે ભારત મૌન રહ્યું હતું.

ઢાકામાં હાલની પરિસ્થિતિ કેમ વધુ બગડી તે સમજવા માટે તાજેતરની એક હત્યાની ઘટના મહત્વની ગણાય છે. સરકાર વિરોધી આંદોલનના મુખ્ય ચહેરા શરીફ ઉસ્માન હાદીની અજાણ્યા બંદૂકધારીઓએ ગોળી મારીને હત્યા કરી દીધી હતી. આ ઘટનાએ સમગ્ર દેશમાં આક્રોશ ફાટી નીકળ્યો છે. આંદોલનકારી નેતા મહેફૂઝ આલમે ચેતવણી આપી છે કે જો હાદી જેવા લોકો સુરક્ષિત નથી, તો ભારત અને અન્ય દેશોના હિતોનું રક્ષણ કરનારા તત્વો પણ અહીં સુરક્ષિત રહેશે નહીં.

આ દરમિયાન, શેખ હસીનાના પુત્ર સજેબ વાજેદ જોયે અમેરિકાથી આપેલા એક ઈન્ટરવ્યૂમાં બાંગ્લાદેશની વર્તમાન સ્થિતિ અંગે ગંભીર આશંકાઓ વ્યક્ત કરી છે. તેમણે દાવો કર્યો છે કે મહંમદ યુનુસની વચગાળાની સરકાર જમાત-એ-ઇસ્લામી જેવા કટ્ટરપંથી સંગઠનોને પ્રોત્સાહન આપી રહી છે અને દેશને ધીમે ધીમે ઇસ્લામિક શાસન તરફ ધકેલી રહી છે, જે લોકશાહીની સીધી હત્યા સમાન છે. જોયે વધુમાં ચેતવણી આપી છે કે બાંગ્લાદેશ અને પાકિસ્તાન વચ્ચે વધતી નિકટતા ભારતની સુરક્ષા માટે ગંભીર ચિંતાનો વિષય છે. તેમના કહેવા મુજબ, ત્યાં ફરીથી આતંકી ટ્રેનિંગ કેમ્પ સક્રિય થયા છે અને અલ-કાયદા તથા લશ્કર-એ-તૈયબા જેવા આતંકી સંગઠનો ખુલ્લેઆમ કામ કરી રહ્યા છે, જેનો ઉપયોગ ભારત વિરુદ્ધ વિદ્રોહ ફેલાવવા માટે થઈ શકે છે. તેમણે એવો ગંભીર આરોપ પણ લગાવ્યો છે કે આવામી લીગ જેવી મુખ્ય રાજકીય પાર્ટીઓને ચૂંટણી પ્રક્રિયાથી દૂર રાખીને બાંગ્લાદેશને એક ‘અસફળ ઇસ્લામિક સ્ટેટ’ બનાવવાનું સુનિયોજિત કાવતરું ચાલી રહ્યું છે.

શેખ હસીનાના પ્રત્યાર્પણ અંગે સજેબ વાજેદ જોયે સ્પષ્ટ કહ્યું છે કે બાંગ્લાદેશમાં તેમની માતા વિરુદ્ધ ચાલી રહેલા કેસોમાં કાયદાકીય પ્રક્રિયાનું યોગ્ય પાલન થતું નથી. તેમને વકીલો સાથે વાત કરવાની પણ મંજૂરી આપવામાં આવતી નથી, તેથી ભારતે આ મામલે કોઈ કાર્યવાહી કરવાની જરૂર નથી, એવું તેમનું માનવું છે.

ઢાકામાં ઉદભવેલો આ તણાવ માત્ર એક પ્રદર્શન કે રાજકીય વિવાદ પૂરતો સીમિત નથી, પરંતુ તે ભારત–બાંગ્લાદેશ સંબંધોના ભવિષ્ય પર પણ ઊંડી અસર કરી શકે છે. આંતરિક રાજકીય અસ્થિરતા, ચૂંટણીને લઈને, અને કટ્ટરપંથી તત્વોની વધતી અસર સમગ્ર પ્રદેશની સુરક્ષા માટે ખતરાની ઘંટડી સમાન છે. આવી સ્થિતિમાં સંયમ, સંવાદ અને લોકશાહી મૂલ્યોનું રક્ષણ જ એ એકમાત્ર માર્ગ છે, નહીં તો આજનો આ તણાવ આવતીકાલે બંને દેશો માટે વધુ ગંભીર સંકટમાં પરિવર્તિત થઈ શકે છે.