શું પાકિસ્તાન બાંગ્લાદેશની માફી માંગશે? ઢાકા પહોંચ્યા પાકિસ્તાનના વિદેશ પ્રધાન ઇશાક દાર

ઇશાક દાર બાંગ્લાદેશની મુલાકાતે છે. એક દાયકા પછી પાકિસ્તાનના વિદેશ પ્રધાનની આ પહેલી મુલાકાત છે. વિશ્લેષકો માને છે કે આ મુલાકાત સંબંધોમાં નવી શરૂઆત છે.

પાકિસ્તાનના નાયબ વડા પ્રધાન અને વિદેશ પ્રધાન મોહમ્મદ ઇશાક દાર ત્રણ દિવસની મુલાકાતે બાંગ્લાદેશ પહોંચ્યા છે. પાકિસ્તાને આ મુલાકાતને "ઐતિહાસિક" ગણાવી છે કારણ કે એક દાયકાથી વધુ સમય પછી પાકિસ્તાનના કોઈ વિદેશ પ્રધાન બાંગ્લાદેશની મુલાકાતે આવ્યા છે. અગાઉ હિના રબ્બાની ખારે 2012 માં ઢાકાની મુલાકાત લીધી હતી. આ મુલાકાત અંગે ચર્ચા ચાલી રહી છે કે શું પાકિસ્તાન 1971 ના મુક્તિ યુદ્ધમાં તેની ભૂમિકા માટે માફી માંગશે.

ઇશાક દાર એપ્રિલમાં ઢાકાની મુલાકાત લેવાના હતા, પરંતુ પહેલગામ હુમલા પછી ભારત-પાકિસ્તાન તણાવમાં વધારો થવાને કારણે આ મુલાકાત મુલતવી રાખવામાં આવી હતી. હવે શનિવાર (23 ઓગસ્ટ, 2025) બપોરે તેઓ ઢાકા પહોંચ્યા, જ્યાં ઘણા રાજકીય પક્ષો દ્વારા તેમનું સ્વાગત કરવામાં આવ્યું.

ઢાકા પહોંચ્યા પછી, ડારે બાંગ્લાદેશ નેશનાલિસ્ટ પાર્ટી (BNP), જમાત-એ-ઇસ્લામી બાંગ્લાદેશ અને નેશનલ સિટિઝન પાર્ટી (NCP) ના નેતાઓને મળ્યા. પાકિસ્તાનના વિદેશ મંત્રાલયે જણાવ્યું કે ડારે NCP નેતાઓના "સુધારાવાદી વિચારસરણી અને સામાજિક ન્યાયના દ્રષ્ટિકોણ" ની પ્રશંસા કરી અને યુવાનોમાં વધુ સંવાદ પર ભાર મૂક્યો.

બેઠક પછી, NCP એ કહ્યું કે સંબંધોને આગળ વધારવા માટે 1971 ના મુદ્દાને ઉકેલવો જરૂરી છે. જમાત-એ-ઇસ્લામીએ પણ વણઉકેલાયેલા મુદ્દાઓને ટૂંક સમયમાં ઉકેલવાની માંગ કરી. BNP તરફથી હજુ સુધી કોઈ નિવેદન આવ્યું નથી, પરંતુ ડારની પાર્ટી પ્રમુખ ખાલિદા ઝિયા સાથે મુલાકાત રવિવારે સાંજે થવાની છે.

બાંગ્લાદેશમાં એ એક મોટો પ્રશ્ન છે કે શું પાકિસ્તાન 1971 ના યુદ્ધમાં તેની ભૂમિકા માટે માફી માંગશે. આ સંદર્ભમાં વિદેશ બાબતોના સલાહકાર તૌહીદ હુસૈનનો સંપર્ક કરવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો હતો, પરંતુ તેઓ ઉપલબ્ધ નહોતા. ભૂતપૂર્વ અવામી લીગ સરકાર દરમિયાન ઢાકા-ઇસ્લામાબાદ સંબંધો ઠંડા હતા. જો કે, ગયા વર્ષે સત્તા પરિવર્તન પછી, પરિસ્થિતિ બદલાવા લાગી છે અને હવે ઉચ્ચ સ્તરીય બેઠકો થઈ રહી છે.

ઇશાક દાર પહેલા પાકિસ્તાનના વાણિજ્ય મંત્રી જામ કમાલ ખાને પણ બાંગ્લાદેશની મુલાકાત લીધી હતી અને ત્યાંના નેતાઓને મળ્યા હતા. વિશ્લેષકો માને છે કે આ મુલાકાતો બંને દેશો વચ્ચેના સંબંધોમાં નવી રાજકીય ગતિ લાવશે.

ભૂતપૂર્વ રાજદૂત એમ. હુમાયુ કબીર કહે છે કે આ સ્તરની મુલાકાતો સંબંધોમાં ગતિ લાવશે અને દરેક મુદ્દા પર ચર્ચા કરવાની તક પૂરી પાડશે. તેમણે કહ્યું - "પાકિસ્તાને 1971ના નરસંહારની જવાબદારી લેવી પડશે અને તેને જાહેરમાં સ્વીકારવી પડશે." 17 એપ્રિલના રોજ વિદેશ સચિવ સ્તરની બેઠકમાં, બાંગ્લાદેશે ફરીથી વળતર અને માફીનો મુદ્દો ઉઠાવ્યો.

પાકિસ્તાન પાસેથી $4.32 બિલિયનની માંગણી કરવામાં આવી હોવાના અહેવાલ હતા, પરંતુ પાકિસ્તાને તેના નિવેદનમાં કોઈ વણઉકેલાયેલા મુદ્દાનો ઉલ્લેખ કર્યો નથી. ભૂતપૂર્વ રાજદૂત રશીદ અહેમદ ચૌધરી માને છે કે 1971ના નરસંહાર માટે માફી માંગ્યા વિના સંબંધોમાં વાસ્તવિક પ્રગતિ શક્ય નથી.

બંને દેશો વચ્ચે છ કરાર અને એમઓયુ તૈયાર છે. આમાં સરકારી અને રાજદ્વારી પાસપોર્ટ ધારકો માટે વિઝા નાબૂદ કરવા અને વેપાર પર સંયુક્ત વ્યૂહરચના બનાવવા જેવા મુદ્દાઓનો સમાવેશ થાય છે.

બીબીસી હિન્દી અનુસાર, વિશ્લેષક લીલા જાનસિટો કહે છે કે ભારત આ મુલાકાત પર નજીકથી નજર રાખી રહ્યું છે. તેમણે કહ્યું કે ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચેના સંબંધો સારા નથી અને મે મહિનામાં બંને દેશો વચ્ચે ઘર્ષણ થયું હતું. આવી સ્થિતિમાં, ભારત પાકિસ્તાન અને બાંગ્લાદેશ વચ્ચેની નિકટતાથી ચિંતિત છે.

અમેરિકન વિશ્લેષક માઈકલ કુગેલમેન તેને દક્ષિણ એશિયામાં એક મોટી ભૂ-રાજકીય ઘટના ગણાવે છે. તેમનું કહેવું છે કે હસીના સરકારના 15 વર્ષના કાર્યકાળ દરમિયાન, બંને દેશો વચ્ચેના સંબંધો લગભગ સ્થિર હતા. હવે એક નવી શરૂઆત થઈ રહી છે, પરંતુ તેની અસર ફેબ્રુઆરીમાં બાંગ્લાદેશની ચૂંટણી પછી જ સ્પષ્ટ થશે. કુગેલમેન માને છે કે જો આગામી સરકાર બીએનપીના નેતૃત્વમાં રચાય છે, તો તે ભારત સાથે સંબંધો સુધારવાનો પ્રયાસ કરશે, જોકે પડકારો રહેશે.

1971 થી, ભારત બાંગ્લાદેશને દરેક ક્ષેત્રમાં સતત સહયોગ કરી રહ્યું છે. જ્યારથી શેખ હસીનાને વડા પ્રધાન પદ પરથી દૂર કરવામાં આવ્યા છે અને મોહમ્મદ યુનુસ વચગાળાની સરકારના વડા બન્યા છે, ત્યારથી પાકિસ્તાનને તક મળી છે અને તે બાંગ્લાદેશ સાથે તેની નિકટતા વધારવામાં રોકાયેલું છે. આવી સ્થિતિમાં, જ્યારે પાકિસ્તાનના વિદેશ મંત્રી ઇશાક ડાર ઢાકા પહોંચ્યા છે, ત્યારે ભારત પણ તેના પર નજર રાખી રહ્યું છે કારણ કે મોહમ્મદ યુનુસ સતત એવા નિર્ણયો લઈ રહ્યા છે, જે ભારતના હિતમાં નથી.