આઝાદી બાદ વરસાદના સમયમાં દોઢ દિવસનો ઘટાડો, 6 દાયકામાં સરેરાશ વાર્ષિક વરસાદમાં 12 મીમીનો ઘટાડો નોંધાયો..!

હવામાન વિભાગના અભ્યાસમાં વૈજ્ઞાનિકોએ દાવો કર્યો છે કે, દર દાયકામાં વરસાદના દિવસોમાં સરેરાશ 0.23 ટકાનો ઘટાડો થયો છે. અહીં વરસાદી દિવસનો અર્થ એવો થાય છે કે, જે દિવસે ઓછામાં ઓછો 2.5 મીમી વરસાદ પડ્યો હોય તેમ છે.

જળવાયુ પરિવર્તનની અસરને કારણે વધતી ગરમીની સાથે હવામાનમાં પણ બદલાવ જોવા મળી રહ્યો છે. ચોમાસામાં વિલંબના કારણે જૂનમાં સામાન્ય કરતાં ઓછો વરસાદ થવાની સંભાવના છે. કેન્દ્ર સરકાર પણ આને લઈને ચિંતિત છે. જૂન મહિનામાં ડાંગર, સોયાબીન અને મકાઈના પાક પર ઓછા વરસાદની અસર પર કૃષિ મંત્રાલય ગંભીર નજર રાખી રહ્યું છે. પરંતુ વરસાદનો અભાવ પહેલીવાર નથી. વૈજ્ઞાનિકોને જુદા જુદા અભ્યાસમાં જાણવા મળ્યું છે કે, પાક માટે જરૂરી વરસાદના દિવસો સતત ઘટી રહ્યા છે. હવામાન વિભાગના (IMD) જર્નલ વેધરમાં 2022માં પ્રકાશિત થયેલા એક અભ્યાસમાં વૈજ્ઞાનિકોએ દાવો કર્યો છે કે, દર દાયકામાં વરસાદના દિવસોમાં સરેરાશ 0.23 ટકાનો ઘટાડો નોંધાયો છે. અભ્યાસ અનુસાર, આઝાદી બાદ દેશમાં વરસાદની અવધિમાં લગભગ દોઢ દિવસનો ઘટાડો થયો છે. અહીં વરસાદી દિવસનો અર્થ એવો થાય છે કે જે દિવસે ઓછામાં ઓછો 2.5 મીમી વરસાદ પડ્યો હોય. વૈજ્ઞાનિકોના મતે છેલ્લા એક દાયકામાં આત્યંતિક ઘટનાઓમાં પણ ઝડપથી વધારો થયો છે.

IMD જર્નલ મૌસમમાં પ્રકાશિત થયેલો આ અભ્યાસ 1960થી 2010 સુધીના હવામાનના ડેટા પર આધારિત છે. અભ્યાસમાં જાણવા મળ્યું છે કે દેશમાં દર દાયકામાં વરસાદ માટે જવાબદાર નીચા વાદળોનું આવરણ લગભગ 0.45 ટકા ઘટી રહ્યું છે. ખાસ કરીને ચોમાસાના દિવસોમાં મહત્તમ 1.22 ટકાનો ઘટાડો નોંધાયો છે. 1971થી 2020 સુધીના દક્ષિણ-પશ્ચિમ ચોમાસાના ડેટા પર નજર કરીએ તો, દેશમાં સરેરાશ વરસાદ 868.8 મીમી પ્રતિ વર્ષ હતો, જ્યારે 1961 થી 2010 સુધીની સરેરાશ 880.6 મીમી છે. બંને આંકડાઓની સરખામણી દર્શાવે છે કે, ચોમાસાના વરસાદમાં સરેરાશ 12 મીમીની ખાધ રહી છે. તે જ સમયે, દેશમાં વાર્ષિક સરેરાશ વરસાદમાં લગભગ 16.8 મીમીનો ઘટાડો થયો છે. હવામાનશાસ્ત્રીનું કહેવું છે કે, વાતાવરણમાં ફેરફારને કારણે વરસાદની પેટર્નમાં મોટા પાયે ફેરફાર થયા છે. આ વર્ષે માઘ મહિનામાં રાજસ્થાનમાં એટલો વરસાદ થયો નથી જેટલો છેલ્લા 100 વર્ષમાં થયો હતો. સામાન્ય રીતે રાજસ્થાનમાં મે મહિનામાં સરેરાશ તાપમાન 47 થી 48 ડિગ્રી હોય છે. પરંતુ છેલ્લા કેટલાક સમયથી મે મહિનામાં 44 થી 45 ડિગ્રી વચ્ચે રહે છે. એ જ રીતે ઉત્તરપૂર્વ ભારતની વાત કરીએ તો ગયા વર્ષે અહીં વરસાદ સામાન્ય કરતાં ઘણો ઓછો હતો. વરસાદની પેટર્નમાં આવા ફેરફારથી ચિંતા વધી છે. ઘણા મોડેલોના અભ્યાસમાં, એવું જોવામાં આવે છે કે, આગામી દિવસોમાં ભારે હવામાનની ઘટનાઓ ઝડપથી વધશે. હવામાન વિભાગના અભ્યાસ મુજબ, જો આપણે 1971 અને 2020 વચ્ચેના ડેટા પર નજર કરીએ તો, દેશના કુલ વરસાદમાં દક્ષિણ પશ્ચિમ ચોમાસું લગભગ 74.9 ટકા જેટલું છે. તેમાંથી 19.1 ટકા જેટલો વરસાદ જૂન મહિનામાં પડે છે. જ્યારે જુલાઈમાં લગભગ 32.3 ટકા અને ઓગસ્ટમાં લગભગ 29.4 ટકા મેળવે છે. સપ્ટેમ્બર મહિનામાં સરેરાશ 19.3 ટકા વરસાદ નોંધાયો છે. વરસાદની અછત અને વધતી ગરમીએ ઘઉં અને ડાંગર જેવા પરંપરાગત પાકોના ઉત્પાદનને અસર કરી છે. વૈજ્ઞાનિકોનું માનવું છે કે, આવનારા દિવસોમાં પૂર, ભારે વરસાદ અને દુષ્કાળ જેવી ઘટનાઓ ઝડપથી વધશે. આવી સ્થિતિમાં, બાજરી ખાદ્ય જરૂરિયાતોને પહોંચી વળવામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી શકે છે. ઇન્ટરનેશનલ ક્રોપ રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ફોર સેમી એરોઇડ ટ્રોપિક્સના ગ્લોબલ રિસર્ચ પ્રોગ્રામના ડેપ્યુટી ડાયરેક્ટર ડૉ. શૈલેન્દ્ર કુમાર કહે છે કે આબોહવા પરિવર્તનને કારણે વધતી ગરમી અને અકાળ વરસાદ જેવી પરિસ્થિતિઓમાં બાજરી ખાદ્ય જરૂરિયાતોને પહોંચી વળવામાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી શકે છે. બાજરીના છોડના મૂળ મજબૂત હોય છે. ભારે વરસાદમાં પણ તેમનો છોડ પડતો નથી. તે જ સમયે, ઊંડા મૂળના કારણે, પરંપરાગત પાકોની તુલનામાં દુષ્કાળ દરમિયાન તેમનો છોડ લાંબા સમય સુધી ટકી રહે છે. બાજરીના છોડ પણ વધુ ગરમી સહન કરી શકે છે. બાજરીમાં પોષક તત્વો પણ ભરપૂર હોય છે. આવી સ્થિતિમાં, સામાન્ય લોકોને સારું પોષણ આપવા માટે પણ તે એક સારો વિકલ્પ છે.