કેવા છે ભારતના શ્રેષ્ઠ મિત્ર રશિયાના તુર્કી સાથેના સંબંધો?

એક તરફ, જ્યારે તુર્કીના ડ્રોનનો નાશ થતો રહ્યો, ત્યારે ભારતના મિત્ર રશિયાના શસ્ત્રો ઢાલની જેમ ઉભા રહ્યા.

૧૪૦ કરોડ ભારતીયોએ પાકિસ્તાનના મિત્ર તુર્કીને પાઠ ભણાવ્યો છે. તેઓ તુર્કીનો બહિષ્કાર કરી રહ્યા છે. પાકિસ્તાન સાથેના તણાવ સમયે તુર્કીયેનું વલણ ભારતીયોને પસંદ ન આવ્યું. હકીકતમાં, તુર્કીએ 7 થી 10 મે સુધી ચાલેલા તણાવમાં પાકિસ્તાનને ટેકો આપ્યો હતો. પાકિસ્તાને તેના ડ્રોનનો ઉપયોગ કરીને ભારતમાં નાપાક પ્રવૃત્તિઓ ચાલુ રાખી. તુર્કીએ પાકિસ્તાનની સાથે ઉભો રહ્યો, જ્યારે ભારતે રશિયાના શસ્ત્ર S-400 ની મદદથી તેના દુશ્મનને હરાવ્યો. આવી સ્થિતિમાં, એ જાણવું મહત્વપૂર્ણ બની જાય છે કે ભારતના દુશ્મન તરીકે ઉભરી આવેલા તુર્કીના રશિયા સાથે કેવા સંબંધો છે.

બંને દેશો વચ્ચેના સંબંધોને સમજતા પહેલા, આપણે તુર્કીયેનું ભારત પ્રત્યેનું વલણ જોવું પડશે. આ પહેલી વાર નથી જ્યારે તુર્કીએ ખુલ્લેઆમ પાકિસ્તાનની સાથે ઉભા રહ્યા હોય. અગાઉ અનેક વખત તેમણે કાશ્મીર મુદ્દે પાકિસ્તાનનું સમર્થન કર્યું છે. પરંતુ દર વખતે ભારતે તેના જવાબથી તેને ચૂપ કરી દીધો.

એર્દોગન ખરેખર મુસ્લિમ દેશોના નેતા બનવા માંગે છે. તેઓ વિચારે છે કે કાશ્મીર માટે અવાજ ઉઠાવીને તેઓ પાકિસ્તાન તેમજ અન્ય મુસ્લિમ દેશોનો ટેકો મેળવશે, પરંતુ આવું થતું દેખાતું નથી. સાઉદી અરેબિયા, યુએઈ જેવા મોટા મુસ્લિમ દેશો ભારતની સાથે ઉભા છે. નરેન્દ્ર મોદી સત્તામાં આવ્યા ત્યારથી, આ બંને દેશો સાથે ભારતના સંબંધો વધુ મજબૂત બન્યા છે. આવી સ્થિતિમાં, રાજદ્વારી ક્ષેત્રમાં હાર્યા બાદ, એર્દોગન યુદ્ધના મેદાનમાં પાકિસ્તાનને ટેકો આપવા આવ્યા અને અહીં પણ તેમનું અપમાન થયું.

હવે આપણે તુર્કી અને રશિયા વચ્ચેના સંબંધો પર આવીએ. બંને દેશોમાં એવા નેતાઓ શાસન કરે છે જે એકલા હાથે તેમની હાલની નીતિઓને અચાનક બદલી શકે છે. તુર્કીના રાષ્ટ્રપતિ એર્દોગન અને રશિયન રાષ્ટ્રપતિ વ્લાદિમીર પુતિન એકબીજાને મહત્વપૂર્ણ ભાગીદાર માને છે. તેઓ એ પણ સુનિશ્ચિત કરે છે કે તેઓ એકબીજાથી વધારે અંતર ન રાખે. એનો અર્થ એ કે બંને વચ્ચેનો સંબંધ ન તો બહુ દૂરનો છે અને ન તો બહુ નજીકનો. રશિયા અને યુક્રેન વચ્ચેના યુદ્ધમાં તુર્કીના વલણ પરથી આપણે આ વાત સમજવી પડશે.

બંને દેશો વચ્ચેની લડાઈમાં, તુર્કીએ યુક્રેનમાં ડ્રોન મોકલીને અને બીજી ઘણી નીતિઓ દ્વારા પુતિનને ખુશ કરીને સંતુલન બનાવવાનો પ્રયાસ કર્યો. એર્દોગનના યુગથી સંતુલન જાળવવામાં આવ્યું હોય તેવું નથી. ૧૯૨૦ના દાયકામાં ઇસ્તંબુલ રશિયન સ્થળાંતર કરનારાઓ માટે આશ્રયસ્થાન હતું અને ૧૯૧૭માં યુક્રેનિયન પીપલ્સ રિપબ્લિક અને પછી ૧૯૯૧માં યુક્રેનની સ્વતંત્રતાને માન્યતા આપનારા પ્રથમ દેશોમાં તુર્કી એક હતું.

સાંસ્કૃતિક આદાન-પ્રદાન અને આંતરલગ્નોએ બંને દેશોના લોકોને નજીક લાવ્યા. તુર્કીમાં રશિયનો કે યુક્રેનિયનોની નકારાત્મક છબી નથી. જ્યારે યુક્રેન સાથેના યુદ્ધ દરમિયાન ઘણા પશ્ચિમી દેશોએ રશિયા પર પ્રતિબંધો લાદ્યા હતા, ત્યારે તુર્કીએ તેની સાથે ઉભા રહ્યા હતા. તેમણે રશિયા સાથે સામાન્ય રીતે વેપાર ચાલુ રાખ્યો. એટલું જ નહીં, તેમણે અન્ય પશ્ચિમી દેશો સાથે પણ વ્યવસાય જાળવી રાખ્યો.

2023 માં, તુર્કી અને રશિયા વચ્ચે વેપાર વધ્યો. તુર્કી 2022 ની સરખામણીમાં 2023 માં રશિયન ઇંધણ ઉત્પાદનોની ખરીદીમાં 105% વધારો કરશે. જોકે, તુર્કીએ અમેરિકાને ચેતવણી આપી છે કે જો તે રશિયા સાથે વેપાર ચાલુ રાખશે, તો તેને સંભવિત પ્રતિબંધોનો પણ સામનો કરવો પડી શકે છે.

એકંદરે, રશિયાનું તુર્કીયે પર કોઈ નિયંત્રણ નથી. તેથી, બંને દેશોની જરૂરિયાતો અનુસાર દ્વિપક્ષીય સંબંધો નક્કી કરવામાં આવે છે. હાલની પરિસ્થિતિ જોતાં, રશિયાને તુર્કીની વધુ જરૂર છે. વેપાર હેતુઓ માટે તેમજ રાજદ્વારી અલગતા ટાળવા માટે.

તે જ સમયે, તુર્કી રશિયાને એક મહત્વપૂર્ણ પાડોશી તરીકે જુએ છે. રશિયા ઉપરાંત, તુર્કીના અન્ય પડોશીઓ પણ પ્રભાવશાળી અને વધુ સમૃદ્ધ છે, જેમાં યુરોપિયન યુનિયન અને ગલ્ફ દેશો મુખ્ય છે. નાટો અને રશિયા બંને સાથે તુર્કીના સંબંધોને સંતુલિત કરવાની એર્દોગનની ક્ષમતા તેમની વિદેશ નીતિની ઓળખ છે.

બંને બ્લોક સાથે ખુલ્લા સંબંધો જાળવી રાખીને તેમણે તુર્કીને ઘણા આંતરરાષ્ટ્રીય મુદ્દાઓ પર એક મહત્વપૂર્ણ મધ્યસ્થી તરીકે સ્થાપિત કર્યું છે. સંતુલન સાથે ચાલવાની તેમની ક્ષમતા ઘણી વખત જોવા મળી છે. આનું તાજેતરનું ઉદાહરણ તુર્કીના અંકારામાં ઝેલેન્સકી અને રશિયા વચ્ચે થયેલી મુલાકાત છે. ડિસેમ્બર 2019 પછી ઝેલેન્સકી અને રશિયન અધિકારીઓ વચ્ચે આ પહેલી મુલાકાત છે.