જન્મજયંતી : દેશના પહેલા ગુજરાતી જે પહેલા સીએમ બન્યા, પછી નાયબ વડાપ્રધાન અને પછી પીએમની ખુરશી સંભાળી

ઉત્તર પ્રદેશ સહિત 5 રાજ્યોમાં ચૂંટણી પ્રક્રિયા ચાલી રહી છે અને પંજાબ, ઉત્તરાખંડ અને ગોવામાં મતદાન થયું છે, હવે અહીં 10 માર્ચની આતુરતાપૂર્વક રાહ જોવાઈ રહી છે કારણ કે આ દિવસે પરિણામ જાહેર થશે. ઉત્તર પ્રદેશમાં પણ મતદાનની પ્રક્રિયા તેના છેલ્લા તબક્કામાં ચાલી રહી છે અને વિધાનસભા ચૂંટણીના 7 તબક્કા (વિધાનસભા ચૂંટણી 2022)માં 5 તબક્કાની ચૂંટણીઓ યોજાઈ છે.

ચૂંટણીના જોર વચ્ચે અમે દેશના રાજકારણમાં એક એવા વ્યક્તિનો ઉલ્લેખ કરવા જઈ રહ્યા છીએ જે પહેલા મુખ્યમંત્રી બન્યા અને પછી વડાપ્રધાનના ઉચ્ચ પદ પર પણ બેઠા. એટલે કે આ દિગ્ગજ નેતા મુખ્યમંત્રી બન્યા પછી વડાપ્રધાન બનવાની પ્રક્રિયા આજે પણ ચાલુ છે. આ યાદીમાં વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી પણ સામેલ છે. ખાસ વાત એ છે કે મોદીની જેમ તેમનો પણ જન્મ ગુજરાતમાં થયો હતો. આજે આપણે મોરારજી દેસાઈ વિશે વાત કરી રહ્યા છીએ, જેઓ સ્વતંત્ર ભારતના મોટા નેતાઓમાંના એક છે. 29 ફેબ્રુઆરી, 1896ના રોજ જન્મેલા મોરાર દેસાઈનો જન્મ ગુજરાતમાં ભડેલી નામના સ્થળે થયો હતો. 29 ફેબ્રુઆરી 4 વર્ષમાં એકવાર આવે છે, આ અર્થમાં, તેમની જન્મજયંતિ 28 ફેબ્રુઆરીએ જ ઉજવવામાં આવે છે. તેઓ દેશના પહેલા નેતા હતા જે પહેલા મુખ્યમંત્રી બન્યા, પછી નાયબ વડાપ્રધાન બન્યા અને પછી દેશના વડાપ્રધાન બન્યા. મોરારજી દેસાઈને સ્વતંત્રતા સંગ્રામમાં ભાગ લેવાને કારણે ઘણી વખત જેલમાં જવું પડ્યું હતું. જ્યારે દેશ આઝાદ થયો ત્યારે 1952માં તે તત્કાલીન બોમ્બે (હવે મુંબઈ) પ્રાંતના મુખ્યમંત્રી બન્યા. તે સમયે ગુજરાત અને મહારાષ્ટ્ર બોમ્બે પ્રાંત તરીકે ઓળખાતા હતા અને બે રાજ્યો અલગથી રચાયા ન હતા. તેઓ સાડા ચાર વર્ષ સુધી આ પદ પર રહ્યા. સ્વતંત્ર દેશના પ્રથમ 3 દાયકામાં તેઓ દેશના ટોચના અને સૌથી ઊંચા નેતાઓમાંના એક હતા. તેમને ગૃહ પ્રધાન પણ બનાવવામાં આવ્યા હતા, તેમની પાસે નાણાં મંત્રાલય પણ હતું. પરંતુ અઢી વર્ષ પછી ઈન્દિરા સાથેના મતભેદોને કારણે તેમણે 1969માં નાયબ વડા પ્રધાન અને નાણાં પ્રધાન બંને પદ એકસાથે છોડી દીધા. ઈન્દિરા ગાંધીની કેબિનેટમાં નાણામંત્રી બનતા પહેલા, મોરાર તેમના પિતા અને દેશના પ્રથમ વડાપ્રધાન જવાહરલાલ નેહરુની કેબિનેટમાં લાંબા સમય સુધી નાણા મંત્રી પણ હતા.

1967માં ઈન્દિરા ગાંધીને વડાપ્રધાન બનાવવાના નિર્ણયથી મોરારજી દેસાઈ ખૂબ નારાજ હતા અને તેમની ઘણી યોજનાઓ અને વિચારોનો વિરોધ કર્યો હતો. ત્યારબાદ નવેમ્બર 1969માં કોંગ્રેસના વિભાજન પછી, મોરારજી ઈન્દિરા ગાંધી (I) થી અલગ થઈ ગયા અને કોંગ્રેસ (સંગઠન)માં જોડાયા. જો કે તેઓ અહીં વધુ સમય રોકાયા ન હતા અને 1975માં જનતા પાર્ટીમાં જોડાયા હતા. ઈન્દિરા ગાંધીના હાથે વડાપ્રધાન પદ ગુમાવ્યાના લગભગ 10 વર્ષ પછી જ્યારે દેશમાં સામાન્ય ચૂંટણીઓ યોજાઈ, ત્યારે ઈન્દિરા ગાંધીની ઈમરજન્સીના કારણે લોકો ખૂબ જ નારાજ હતા અને મતદારોએ તેમને પાઠ ભણાવ્યો અને લોકસભા ચૂંટણીમાં હારનો સામનો કરવો પડ્યો. જ્યારે ઈન્દિરા ગાંધીને 1977ની ચૂંટણીમાં કારમી હાર મળી અને જનતા પાર્ટી સત્તા પર આવી ત્યારે મોરારજી દેસાઈને વડાપ્રધાન બનવાની તક મળી. પરંતુ તેના માટે તેણે ઘણો સંઘર્ષ કરવો પડ્યો હતો. તેમણે દેશના ચોથા વડાપ્રધાન તરીકે શપથ લીધા. જો કે તે વખતે તેઓ 81 વર્ષના હતા, પરંતુ ઉત્સાહ અકબંધ રહ્યો હતો. આચાર્ય ક્રિપલાણી અને જયપ્રકાશ નારાયણે પણ તેમને આ પદ પર લાવવામાં મોટી ભૂમિકા ભજવી હતી કારણ કે તે સમયે ચૌધરી ચરણ સિંહ અને બાબુ જગજીવન રામ પણ આ પદના મોટા દાવેદારોમાંના એક હતા. પરંતુ તે મોરારજીના હાથમાં હતું અને તેમણે 24 માર્ચ 1977ના રોજ દેશના પ્રથમ બિન-કોંગ્રેસી પીએમ તરીકે શપથ લીધા હતા. આ ઉપરાંત, તેમના નામ સાથે અન્ય એક દુર્લભ રેકોર્ડ જોડાયેલો છે અને તે એ છે કે તેઓ દેશના પહેલા વડાપ્રધાન છે જેઓ અગાઉ નાયબ વડાપ્રધાન પદ સંભાળી ચૂક્યા છે. દેશમાં અત્યાર સુધીમાં 7 નાયબ વડાપ્રધાન બન્યા છે. સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલથી લઈને લાલકૃષ્ણ અડવાણી સુધી, 7 નેતાઓ નાયબ વડા પ્રધાન બન્યા, પરંતુ માત્ર 2 નેતાઓ જ રહ્યા જેઓ પાછળથી વડા પ્રધાન બન્યા. સરદાર પટેલ (3 વર્ષ, 122 દિવસ) પછી, મોરારજી (2 વર્ષ, 128 દિવસ) સૌથી લાંબા સમય સુધી સેવા આપતા નાયબ વડાપ્રધાન હતા. મોરારજી દેસાઈ અને ચૌધરી ચરણ સિંહ ભારતીય રાજકારણમાં એકમાત્ર એવા વ્યક્તિત્વ છે જેમને પહેલા નાયબ વડાપ્રધાન અને પછી વડાપ્રધાન બનવાનું ગૌરવ પ્રાપ્ત થયું છે. એ જ રીતે પહેલા મુખ્યમંત્રી અને પછી વડાપ્રધાન બનેલા નેતાઓમાં મોરારજી દેસાઈનું નામ સૌથી પહેલા આવે છે. તેમના પછી 5 વધુ નેતાઓ આવ્યા જેઓ તેમના જેવા મુખ્ય પ્રધાન બન્યા પછી વડા પ્રધાન પદ પર કબજો જમાવ્યો. મોરારજી પછી ચૌધરી ચરણ સિંહ, વીપી સિંહ, પીવી નરસિમ્હા રાવ, એચડી દેવગૌડા અને નરેન્દ્ર મોદીનું નામ આવે છે. નરેન્દ્ર મોદી સતત બીજી વખત પીએમ બન્યા છે.