116 વર્ષમાં 6 વખત બદલાયો રાષ્ટ્રધ્વજ, જાણો આઝાદી પહેલાના પાંચ ભારતીય ધ્વજની કહાની.!

છેલ્લા એક વર્ષથી એટલે કે 15મી ઓગસ્ટ, 2021થી, સમગ્ર ભારતમાં સ્વતંત્રતાનો અમૃત પર્વ ઉજવવામાં આવી રહ્યો છે. વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીની અપીલ હેઠળ દરેક ઘરે ત્રિરંગો ઝુંબેશ ચલાવવામાં આવી રહી છે. ગામ-ગામ, શહેર-શહેરના લોકોને તેમના ઘરો અને સંસ્થાઓ પર ત્રિરંગો ફરકાવવા માટે અપીલ કરવામાં આવી છે. પરંતુ આ ત્રિરંગા પાછળની કહાની ઘણી લાંબી છે. છેલ્લા 116 વર્ષમાં દેશનો રાષ્ટ્રધ્વજ છ વખત બદલવામાં આવ્યો છે. જો કે, આ ફેરફારો આઝાદી સુધી જ થયા. તેથી આઝાદીની વર્ષગાંઠ પર, દેશવાસીઓ માટે એ જાણવું ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે કે આપણા રાષ્ટ્રધ્વજની આ યાત્રામાં કયા મહત્વના સીમાચિહ્નો હતા અને ક્યારે, કયા ફેરફારો થયા. ભારતીય રાષ્ટ્રધ્વજમાં છેલ્લો ફેરફાર 1947માં થયો હતો, તે સમયે તેને ત્રિરંગાનું નામ પણ આપવામાં આવ્યું હતું. આવો જાણીએ ત્રિરંગા સુધીની સફર...

પ્રથમ રાષ્ટ્રીય ધ્વજ 1906 માં મળ્યો હતો

જેમ જેમ ભારતનો સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામ ઉગ્ર બની રહ્યો હતો તેમ તેમ ક્રાંતિકારી પક્ષો પોતપોતાના સ્તરે સ્વતંત્ર રાષ્ટ્રની અલગ ઓળખ માટે પોતપોતાના ધ્વજની દરખાસ્ત કરી રહ્યા હતા. દેશનો પ્રથમ પ્રસ્તાવિત ધ્વજ 1906 માં દેખાયો. જે 7 ઓગસ્ટ, 1906ના રોજ પારસી બાગાન ચોક, કલકત્તા (હાલનો ગ્રીન પાર્ક, કોલકાતા) ખાતે લહેરાવવામાં આવ્યો હતો. આ ધ્વજમાં ત્રણ પટ્ટાઓ હતા - લીલો, પીળો અને લાલ. તેના ઉપરની લીલી પટ્ટીમાં કમળના આઠ ફૂલો હતા, જે સફેદ રંગના હતા. વંદે માતરમ્ મધ્યમાં પીળી પટ્ટીમાં વાદળી રંગમાં લખવામાં આવ્યું હતું. આ સિવાય નીચે લાલ પટ્ટીમાં ચંદ્ર અને સૂર્યના ચિત્રો સફેદ રંગમાં દોરવામાં આવ્યા હતા.

બીજા જ વર્ષે ધ્વજ બદલવામાં આવ્યો

1907 માં દેશનો બીજો નવો ધ્વજ પ્રસ્તાવિત કરવામાં આવ્યો હતો તે પ્રથમ ધ્વજ મળ્યાને માત્ર એક વર્ષ થયું હતું. શરૂઆતમાં, મેડમ ભીખાજીકમા અને તેમના કેટલાક ક્રાંતિકારી સાથીઓ, જેમને દેશનિકાલ કરવામાં આવ્યા હતા, તેઓએ સાથે મળીને પ્રથમ ધ્વજમાં થોડો ફેરફાર કરીને પેરિસમાં ભારતનો નવો ધ્વજ ઊભો કર્યો. આ ધ્વજ દેખાવમાં પણ અગાઉના ધ્વજ સાથે ઘણો મળતો આવતો હતો. પરંતુ તેમાં કેસરી, પીળી અને લીલી ત્રણ પટ્ટાઓ હતી. વંદે માતરમ વચમાં લખવામાં આવ્યું હતું. તે જ સમયે, ચંદ્ર અને સૂર્યની સાથે આઠ તારાઓ પણ બન્યા.

એની બેસન્ટ અને તિલકે 1917માં નવો ધ્વજ ફરકાવ્યો હતો

લગભગ એક દાયકા જ થયો હતો કે 1917માં દેશ માટે બીજો નવો ધ્વજ પ્રસ્તાવિત કરવામાં આવ્યો. આ નવો ધ્વજ ડો. એની બેસન્ટ અને લોકમાન્ય ટિળકે ફરકાવ્યો હતો. ત્રીજી વખત પ્રસ્તાવિત આ નવા ધ્વજમાં પાંચ લાલ અને ચાર લીલા પટ્ટીઓ હતી. ધ્વજના અંત તરફ, કાળા રંગમાં ત્રિકોણાકાર આકાર હતો. ડાબા ખૂણામાં યુનિયન જેક પણ હતો. જ્યારે ચંદ્ર અને એક તારાની સાથે તેમાં સપ્તર્ષિનું પ્રતિનિધિત્વ કરતા સાત તારા પણ સામેલ છે.

ભારત માટે પ્રસ્તાવિત ધ્વજ 1921માં ચોથી વખત બદલાયો.

લગભગ ચાર વર્ષ થયા હશે કે 1921માં ઓલ ઈન્ડિયા કોંગ્રેસ કમિટીના અધિવેશન દરમિયાન બેઝવાડા (હાલના વિજયવાડા)માં આંધ્રપ્રદેશના એક વ્યક્તિએ મહાત્મા ગાંધીને એક ધ્વજ રજૂ કર્યો, તે લીલા અને લાલ રંગોનો બનેલો હતો. ગાંધીજીને તે ગમ્યું અને તેમાં કેટલાક ફેરફારો કર્યા. તેણે તેમાં બીજી સફેદ પટ્ટી ઉમેરી. દેશના વિકાસને બતાવવા માટે મધ્યમાં સ્પિનિંગ વ્હીલ પણ બતાવવામાં આવ્યું હતું. પછી ક્યાંક સ્વતંત્ર ભારતના ધ્વજ માટે સ્વીકારવામાં આવ્યો.

એક દાયકા પછી, 1931 માં, સૂચિત રાષ્ટ્રીય ધ્વજને ફરીથી બદલવામાં આવ્યો.

સ્વતંત્ર ભારતને ઓળખવા માટે 1931માં ફરી એકવાર પ્રસ્તાવિત ધ્વજ બદલવામાં આવ્યો. નવો પ્રસ્તાવિત ધ્વજ ટોચ પર કેસરી, મધ્યમાં સફેદ અને છેડે લીલા રંગનો હતો. આખું સ્પિનિંગ વ્હીલ પણ મધ્યમ સફેદ પટ્ટીમાં નાના કદમાં બતાવવામાં આવ્યું હતું. સફેદ પટ્ટીમાં સ્પિનિંગ વ્હીલ રાષ્ટ્રની પ્રગતિનું પ્રતીક હોવાનું કહેવાય છે. આ નવો ધ્વજ ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસ દ્વારા સત્તાવાર રીતે અપનાવવામાં આવ્યો હતો.

આખરે 1947માં દેશને તિરંગો મળ્યો

તમામ પ્રયાસો બાદ આખરે 1947માં દેશ આઝાદ થયો ત્યારે દેશને ત્રિરંગો ધ્વજ મળ્યો. 1931માં બનેલા ધ્વજને 22 જુલાઈ, 1947ના રોજ બંધારણ સભાની બેઠકમાં એક ફેરફાર સાથે સ્વતંત્ર ભારતના નવા રાષ્ટ્રીય ધ્વજ તરીકે સ્વીકારવામાં આવ્યો હતો. આ ધ્વજમાં સ્પિનિંગ વ્હીલની જગ્યાએ મૌર્ય સમ્રાટ અશોકના ધર્મ ચક્રને ઘેરા વાદળી રંગમાં દર્શાવવામાં આવ્યું છે. 24 સ્પોક્સના ચક્રને પદ્ધતિનું ચક્ર પણ કહેવામાં આવે છે. આ ધ્વજ પિંગલી વેંકૈયાએ ડિઝાઇન કર્યો હતો. તેની ઉપર કેસરી, મધ્યમાં સફેદ અને નીચે લીલો છે. ત્રણેય પ્રમાણ છે. તેની લંબાઈ અને પહોળાઈ બે ગુણ્યા ત્રણ છે.